Autyzm a dieta, czyli dieta w spektrum autyzmu

Czy autyzm ma podłoże genetyczne?
Objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu mogą mieć podłoże genetyczne i wynikać z bardziej złożonych zespołów chorobowych, stąd istotna jest odpowiednia diagnostyka – więcej informacji w tym artykule.

Dieta w spektrum autyzmu 
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (w skrócie ASD) były kiedyś uważane za rzadkie zaburzenie rozwojowe, jednak ostatnie doniesienia wskazują, że częstość ich występowania wśród dzieci i młodzieży wynosi już co najmniej 1% – według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zaburzenia te występują u 1 na 100 dzieci. 
Wiadomo, że oparte na dowodach naukowych interwencje mogą pozytywnie wpłynąć na samopoczucie i jakość życia zarówno osób dotkniętych zaburzeniami ze spektrum autyzmu, jak i ich opiekunów. Czy jedną z takich interwencji może być terapia żywieniowa? Publikacje naukowe wskazują, że osoby cierpiące na zaburzenia ze spektrum autyzmu często mają problemy żołądkowo-jelitowe, takie jak zaparcia, biegunki, refluks żołądkowo-przełykowy, alergie pokarmowe, zaburzenia metaboliczne i niedobory pokarmowe. Dobrze zaplanowana dieta osób cierpiących na zaburzenia ze spektrum autyzmu może mieć potencjalną rolę terapeutyczną oraz zmniejszać nasilenie objawów. Niestety, często jednak próby wprowadzenia zmian w diecie mogą być trudne, ponieważ pacjenci charakteryzują się niską tolerancją zmian, potrzebą rutyny, selektywnością pokarmową oraz nadwrażliwością sensoryczną.

Dieta bezglutenowa i bezkazeinowa
Osobom ze zdiagnozowanym spektrum autyzmu często poleca się dietę bezglutenową i/lub bezkazeinową. Jednak wyniki badań mające na celu potwierdzenie zasadności tego typu terapii nie są jednoznaczne. Metaanaliza Quan L. i in. (2022; PMID: 34617108) wykazała, że dieta bezglutenowa i bezkazeinowa może redukować stereotypowe zachowania i poprawiać funkcje poznawcze dzieci z ASD. Jednak podkreślono konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań na większą skalę. W pracy Mejía J.H. i in. (2022; PMID: 35485378), której celem było omówienie dowodów na skuteczność diety bezglutenowej i bezkazeinowej oraz suplementów prebiotycznych/probiotycznych na zaburzenia żołądkowo-jelitowe u pacjentów z ASD, u ponad 20% pacjentów u których zastosowano wsparcie terapeutyczne w postaci diety lub suplementami stwierdzono zmniejszenie nasilenia objawów, takich jak zaparcia, biegunki i bóle brzucha jednak również podkreślono, że skuteczność tych terapii nie została jeszcze udowodniona.
Według Cekici H. i Sanliera N. (2019; PMID: 28762296) diety bezglutenowe/bezkazeinowe i ketogeniczne, mleko wielbłądzie, kurkumina, probiotyki i żywność ulegająca fermentacji mogą odgrywać rolę w łagodzeniu objawów ASD jednak autorzy podkreślają, że potrzebne są dalsze badania na dużych próbach badanych, zanim będzie można sformułować zalecenia dotyczące idealnej diety dla osób cierpiących na zaburzenia ze spektrum autyzmu. 
Z kolei w przeglądzie narracyjnym González-Domenech P.J. (2022; PMID: 35565765) koncentrującym się na diecie bezglutenowej i bezkazeinowej wskazano na brak wystarczających dowodów naukowych na poparcie ogólnych zaleceń dotyczących interwencji dietetycznej u dzieci z ASD. Podobnie według wytycznych klinicznych National Institute for Health and Care Excellence z 2021 r. (PMID: 34283415) u dzieci i młodzieży nie należy stosować diet eliminacyjnych takich jak diety bezglutenowe lub bezkazeinowe w leczeniu podstawowych cech autyzmu. 
Mając na uwadze sprzeczne wyniki badań, dietę bezglutenową należy zastosować jedynie, jeśli dana osoba oprócz spektrum autyzmu ma również zdiagnozowaną celiakię lub inną chorobę glutenozależną. Podobnie dietę bezkazeinową należy zastosować, jeśli chora osoba ma stwierdzoną alergie bądź nietolerancję na kazeinę.  

Dieta ketogeniczna 
Pojawiają się również głosy, że dieta ketogeniczna może korzystanie wpływać na niwelowanie zachowań autystycznych. Zdaniem Li Q. (2021; PMID: 34046374) w przypadku osób ze spektrum autyzmu dieta ketogeniczna może poprawić interakcje społeczne, sen i łagodzić podstawowe objawy. Niestety dieta ketogeniczna może wiązać się z występowaniem różnych skutków ubocznych (takich jak np. zaparcia, wymioty, brak energii i głód, hiperurykemia, hiperlipidemia i kamienie nerkowe, a nawet zahamowanie rozwoju fizycznego). Ponadto długotrwałe stosowanie diety ketogenicznej może pogłębiać niedobory żywieniowe, które mogą występować u pacjentów z ASD. 

Suplementacja
Suplementy witaminowo-mineralne są powszechnie stosowane zarówno przez osoby zdrowe, jak i pacjentów z rozpoznanymi zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Według Stewart P.A. i in. (2015; PMID: 26052041) ponad połowa dzieci z ASD przyjmuje suplementy diety. Są to głównie suplementy multiwitaminowe/mineralne. Kilka badań wykazało korzyści płynące ze stosowania suplementów w przypadku niedoborów żywieniowych, problemów metabolicznych czy zmniejszeniu nasilenia objawów. Np. Fraguasa D. i in. (2019; PMID: 31586029) wykazali, że suplementacja diety kwasami omega-3 była skuteczniejsza niż placebo w poprawie kilku objawów, funkcji i domen klinicznych. Z kolei Li B. i in. (2020; PMID: 32893747) stwierdzili, że suplementacja witaminy D wydaje się być korzystna w przypadku nadpobudliwości, ale nie w przypadku głównych objawów lub innych współistniejących zachowań i stanów ASD. Z kolei Infante M. i in (2020; PMID: 30545280) opisał przypadek 23-letniego mężczyzny z autyzmem, u którego stwierdzono zmienioną równowagę kwasów omega-6/omega-3, wraz z niedoborem witaminy D. W badaniu wykazano, że współsuplementacja omega-3 i witaminy D jest potencjalnie bezpieczną i skuteczną strategią terapeutyczną w przypadku podstawowych objawów ASD. I w tym przypadku wskazuje się na potrzebę przeprowadzenia dodatkowych badań, aby ocenić rzeczywistą skuteczność takiego podejścia terapeutycznego na większej grupie pacjentów. 
Kilka badań wykazało, że niedobór witaminy A jest częstym objawem wśród dzieci ze spektrum autyzmu jednak ostatecznie w obecnych badaniach korekta niedoboru witaminy A poprzez suplementację nie okazała się zbyt skuteczna w leczeniu objawów związanych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu Karhu E. i in (2020; PMID: 31876938). Z kolei wyniki dotyczące suplementacji witaminą B12 są obiecujące, wskazują na poprawę objawów związanych ze spektrum autyzmu dzięki suplementacji witaminą B12 jednak wymagają dodatkowych badań. Potwierdzono także, że suplementacja kwasem foliowym kobiet ciężarnych, może zapobiegać występowaniu ASD jednak brakuje dowodów na skuteczność tej suplementacji w terapii ASD występujących już po urodzeniu dzieci. 
Mimo, że niektóre badania są obiecujące nie warto wdrażać suplementacji „na własną rękę”. Należy pamiętać, że rozpoczęcie suplementacji powinno być poprzedzone wykonaniem odpowiednich badań oraz konsultacją z lekarzem.  

Autyzm – czego unikać? 
We wspominanym powyżej badaniu Cekici H. i Sanliera N. (2019; PMID: 28762296) wykazano także, że spożywanie cukru, dodatków do żywności, pestycydów, genetycznie zmodyfikowanej, przetworzonej żywność oraz trudno przyswajalnej skrobi może nasilać objawy występujące u osób u których zdiagnozowano zaburzenia ze spektrum autyzmu. Osoby chore powinny więc zrezygnować z produktów wysokoprzetworzonych, zawierających duże ilości cukru i sztuczne dodatki, barwniki i konserwanty takich jak np. słodycze, słodkie jogurty, napoje gazowane, fast food i starać się wybierać produkty naturalne i jak najmniej przetworzone. 
 

Podsumowanie
Aktualnie nie ma jednego skutecznego wsparcia terapeutycznego wszystkich podstawowych cech spektrum autyzmu. Istnieją pewne przesłanki sugerujące, że pewne zmiany w diecie mogą być korzystne, jednak zawsze podkreślamy, że dieta powinna być dopasowana indywidualnie. Tak też powinno być w przypadku osób ze spektrum autyzmu. Odpowiednia dieta powinna uwzględniać preferencje pacjenta, występujące u niego jednostki chorobowe, niedobory pokarmowe i dolegliwości takie jak np. zaparcia czy bóle brzucha itp. Zastosowanie diet eliminacyjnych należy poprzedzić odpowiednią diagnostyką. A aby jak najlepiej zadbać o odżywianie, należy skonsultować się z dietetykiem.  

Jeśli podejrzewasz, że objawy ze spektrum autyzmu mają podłoże genetyczne, możesz skonsultować się z naszymi ekspertkami, wybitnymi autorytetami w obszarze genetyki.

Dorośli – prof. Aleksandra Jezela-Stanek

Dzieci i dorośli – prof. Małgorzata Krajewska-Walasek